احتمالا نام کلاهبرداری پانزی لا‌به‌لای شنیدن اخبار به گوش‌تان خورده است یا اینکه هنگام گشت و گذار در اینترنت با تبلیغ‌هایی که وعده پرداخت سودهای نجومی را می‌دهند مواجه شده‌اید. شاید هم کسی به شما پیشنهاد سرمایه‌گذاری پول‌هایتان را در قبال کسب درآمدی تضمینی داده باشد. احتمالا همه‌ی این موارد شیوه‌ای از کلاهبرداری است که با نام طرح پانزی شناخته می‌شود. اگر چیزی راجع به این روش یا نحوه تشخیص آن نمی‌دانید تا آخر این مقاله با ما همراه باشید.
طرح پانزی چیست؟
طرح پانزی (Ponzi Scheme) یک ترفند و یکی از روش‌های کلاهبرداری در ارزهای دیجیتال براساس سرمایه‌گذاری است. در این روش کلاهبرداران با ادعای پرداخت سودهای کلان، افراد را ترغیب به سرمایه‌گذاری پول‌هایشان در شرکت خود می‌کنند. در طرح پانزی برای تشویق افراد به جذب افراد بیشتر، بخشی از پول اعضای جدید به عنوان سود به اعضای قدیمی‌تر پرداخت می‌شود. این روش کلاهبرداری تا زمان ورود سرمایه‌گذاران جدید ادامه پیدا می‌کند و در نهایت با توقف ورود سرمایه‌گذران جدید از هم گسیخته و کلاهبرداران آن متواری یا دستگیر می‌شوند.
برای فهم بیشتر روش کار پانزی به این مثال دقت کنید:
فرض کنید من یک شرکت سرمایه‌گذاری در حوزه ارزهای دیجیتال تاسیس می‌کنم. در وب‌سایت جعلی شرکت ادعا می‌کنم که به افراد در ازای پرداخت مقدار مشخصی پول (مثلا ۱۰۰ دلار) سود تضمین شده ۳۰ درصدی ماهیانه پرداخت می‌کنم؛ اما در واقعیت من پول‌های افراد را در بازار ارزهای دیجیتال سرمایه‌گذاری نمی‌کنم. پس از گذشت یک ماه از پول‌های جمع‌شدی خود سرمایه‌گذاران به آنها سود پرداخت می‌کنم تا آنها را ترغیب کنم که شرکت من را به دوستان و آشنایان خود معرفی کنند. این روش تا زمانی که همچنان سرمایه گذار جدید وجود داشته باشد ادامه پیدا می‌کند. حالا من چند صد هزار دلار پول دارم و زمانی که دیگر خبری از سرمایه‌گذار جدید نباشد با پول‌ها فرار می‌کنم.
تاریخچه طرح پانزی
چارلز پانزی (Charles Ponzi) در تابستان سال ۱۹۱۹ زمانی که تصمیم گرفت تا دیگر برای خودش کار کند، یک روش کلاهبرداری جدید خلق کرد. او با استفاده کوپن‌های تخفیفی اداره پست آمریکا و عده‌‌ی ۵۰ درصد سود در ۴۵ روز، افراد زیادی را متقاعد به سرمایه‌گذاری کرد. چارلز پانزی در این روش سود سرمایه‌گذاران قبلی را با پول سرمایه‌گذاران جدید پرداخت می‌کرد. او توانست در مدت یک سال بیش از ۲۰ میلیون دلار پول از افراد در سراسر جهان کلاهبرداری کند. روش کلاهبرداری چارلز پانزی بعدها با نام «طرح پانزی» شناخته شد.
روش کلاهبرداری طرح پانزی
با وجود اینکه جزئیات انجام هر طرح پانزی متفاوت است؛ اما به‌طور کلی تمام کلاهبرداری‌هایی که با این روش انجام می‌شوند از یک چارچوب مشخص استفاده می‌کنند.
- وعده پرداخت سود در تبلیغات
در اولین مرحله شرکت‌ها شروع به تبلیغات گسترده در فضای مجازی می‌کنند. هدف از این تبلیغات که وعده پرداخت سود تضمینی به افراد را دارند، جذب اولین گروه سرمایه‌گذاران است.
- واریز سود اولیه با هدف جلب اعتماد
در مرحله دوم برای جلب اعتماد سرمایه‌گذاران و جذب افراد بیشتر سودها به طور منظم به حساب‌‌ها واریز می‌شود. این سودها با استفاده از پول سرمایه‌گذاران جدید به افراد پرداخت می‌شود.
- تشویق سرمایه‌گذاران به دعوت از افراد جدید
در مرحله سوم و با گذشت زمان اعتماد افراد به سرمایه‌گذاری در این سیستم بیشتر می‌شود. اکنون سرمایه‌گذران قدیمی‌تر در کنار دعوت از دوستان خود پول بیشتری را نیز سرمایه‌گذاری می‌کنند. همچنین برخی افراد نیز با رویای پولدار شدن با فروش سرمایه‌های زندگی خود و یا دریافت وام وارد سرمایه گذاری می‌شوند.
- پایان چرخه ورود سرمایه‌گذاران جدید
این چرخه تا زمان ورود پول و سرمایه‌گذاران جدید ادامه پیدا می‌کند. پس پایان این روند و توقف چرخه کلاه بردارن که سرمایه بسیاری جمع کرده‌اند دستگیر یا متواری می‌شوند.
نحوه تشخیص Ponzi Scheme
بی‌خطر بودن سرمایه‌گذاری
در تمامی روش‌های سرمایه‌گذاری همیشه اختلافی میان سود مورد نظر و بازده واقعی وجود دارد که به آن ریسک سرمایه گذاری گفته می‌شود. به طور طبیعی هر چه سود حاصل از سرمایه‌گذاری بیشتر باشد خطر عدم موفقیت در آن هم بیشتر خواهد بود. یکی از ویژگی‌های طرح‌های پانزی پایین بودن ریسک سرمایه‌گذاری یا بی‌خطر بودن آن است.
پرداخت منظم سود‌هایی با بازدهی زیاد
وجود نوسان در قیمت‌ها ویژگی مشترک تمامی بازارهای سرمایه‌گذاری است. ارزش سهام یک شرکت یا یک ارز دیجیتال می‌تواند گاهی صعودی و گاهی نزولی باشد. هیچ سرمایه‌گذار باتجربه‌ای وجود منظم بدون ریسک را تضمین نمی‌کند. ادعای پرداخت منظم مقدار مشخصی سود از دیگر ویژگی‌های یک طرح پانزی است.
استراتژی‌های پنهان سرمایه‌گذاری
شرکت‌های معتبر سرمایه‌گذاری به طور شفاف توضیح می‌دهند که پول افراد را با چه استراتژی و چه بازارهایی سرمایه‌گذاری می‌کنند. این سرمایه‌گذاری‌ها ممکن است در بازار سهام، اوراق بهادار، ارزهای دیجیتال و سایر بازارهای سرمایه گذاری با استراتژی‌های مختلف انجام بپذیرد. در یک طرح پانزی مشخص نیست که شرکت در کجا و چگونه سرمایه‌گذاری کرده و سودهای تضمین شده به افراد را پرداخت می‌کند.
نداشتن مجوزهای معتبر قانونی
اغلب شرکت‌های پانزی بدون دریافت مجوزهای قانونی و به شکل غیرمجاز فعالیت می‌کنند. بررسی اعتبار مجوز شرکت‌هایی که ادعای قانونی بود دارند یکی دیگر از روش‌های شناخت طرح‌های پانزی است. البته نمونه‌هایی از طرح‌های پانزی هستند که با فریب مقامات قانونی و یا استفاده از روابط خود موفق به دریافت مجوز شده‌اند.
ناشناس بودن مدیران
به طور معمول هیچ اطلاعات مشخصی از طراحان یا مدیران شرکت‌های پانزی وجود ندارند. در صورت وجود اطلاعات با پیگیری بیشتر مشخص می‌شود که این اسامی و اطلاعات مستعار یا جعلی هستند.
نداشتن وب سایت معتبر
هرچند نداشتن وب سایت معتبر دلیلی بر پانزی بودن یا نبود یک شرکت نیست؛ اما وجود آدرس تقلبی و نبود اطلاعات تماس معتبر از ویژگی‌های یک طرح پانزی است.
بازاریابی دهان به دهان
بیشتر افراد از طریق دوستان نزدیک یا اعضای خانواده به سرمایه‌گذاری در طرح‌های پانزی دعوت می‌شوند؛ چون اعتماد مهم‌ترین اصل در تکنیک بازاریابی دهان به دهان است. بیشتر شرکت‌های پانزی با استفاده از این تکنیک افراد به سرمایه‌گذاری در این طرح دعوت می‌کنند.
تفاوت طرح هرمی و پانزی چیست؟
پانزی و ترفند هرمی ویژگی‌های مشترک و شباهت‌های بسیاری دارند. در هر دو طرح کلاهبرداران با ادعای درآمد‌های نجومی یا پرداخت سودهای کلان افراد را ترغیب به عضویت و یا سرمایه‌گذاری می‌کنند. اما یک طرح هرمی ویژگی‌های دارد که آن از یک طرح پانزی متمایز می‌کند.
در یک طرح هرمی افراد با عضویت در یک سیستم و معرفی افراد جدید به آن، سود یا درآمد کسب می‌کنند. در این روش شرکت براساس دریافت حق عضویت، خرید کالا یا خدمات از یک عضو معرفی شده به نفر معرفی‌کننده سود پرداخت می‌کند. یک سیستم هرمی مانند یک سیستم پانزی همواره نیازمند جذب افراد جدید برای توسعه است. با توجه به اینکه جذب افراد برای خرید یک کالا یا خدمت سخت‌تر از جذب سرمایه‌گذار است، طرح‌های هرمی سریع‌تر طراح‌های پانزی دچار فروپاشی می‌شوند.
شباهت‌های طرح Ponzi به هرمی
- وعده پرداخت درآمد‌های نجومی یا سودهای کلان به افراد
- دائمی بودن سودهای پرداختی
- جذب اعضای جدید (خصوصا دوستان و افراد خانواده) برای ادامه بقا
تفاوت‌های طرح پانزی و هرمی
- طرح هرمی یک شبکه است که براساس دعوت اعضای قدیمی از افراد جدید شکل می‌گیرد. یک طرح پانزی می‌تواند شبکه‌ای نباشد.
- اساس یک طرح پانزی سرمایه گذاری در یک یا چند بازار است اما طرح‌های هرمی براساس خرید حق اشتراک یا کالا و خدمات شکل می‌گیرند.
- در طرح‌های هرمی اعضا با جذب افراد بیشتر، سود دریافتی یا درآمد خود را افزایش می‌دهند.
- با اینکه هر دو طرح روش‌هایی برای کلاهبرداری از افراد هستند اما طرح‌های هرمی در بعضی موارد می‌توانند قانونی باشند.
طرح‌های پانزی و هرمی در بازار ارزهای دیجیتال
وجود بعضی ویژگی‌ها مانند اطلاعات محدود افراد از ارزهای دیجیتال، ناشناس ماندن و سخت بودن رهگیری تراکنش‌ها، کلاهبرداری پانزی در این بازار را بسیار راحت کرده است. به همین دلایل هنگام سرمایه‌گذاری در حوزه ارزهای دیجیتال باید بیشتر مراقب طرح‌های پانزی و یا هرمی بود.
بیت کانکت (Bitconnect)
بیت کانکنت، بدنام‌ترین پلتفرم سرمایه‌گذاری ارز دیجیتال است که در دسامبر سال ۲۰۱۶ فعالیت خود را آغاز کرد. استفاده از مدل هرمی کلاسیک (سود روزانه ۱ درصدی + کمیسیون معرفی) برای تشویق افراد به سرمایه‌گذاری در این طرح، ارزش ارز دیجیتال آن، BCC را به بیش از ۵۰۰ دلار در سال ۲۰۱۷ رساند. ارزش بیت کانکت پس از مشخص شدن کلاهبرداری آن در اویل سال ۲۰۱۸ به شدت سقوط کرد. توکن BCC در عرض کمتر از چندساعت ۹۰ درصد ارزش خود را از دست داد و قیمت آن به حدود ۷ دلار رسید. در حال حاضر ارزش توکن‌های بیت کانکت تقریبا برابر با صفر است.
دابل وِی اتریوم (Double Way Ethereum)
دابل وِی اتریوم نیز یکی دیگر از طرح‌های هرمی مشهور بازار ارزهای دیجیتال است. حق عضویت برای شروع فعالیت در DWE پس از ثبت‌نام با یک کد معرف، ۰.۰۸ اتریوم می‌باشد. برای رسیدن به اولین درآمد به ارزش ۰.۱۶ اتریوم به حداقل دو زیر مجموعه نیاز دارید. پس از این نیز برای ادامه فعالیت و کسب سود بیشتر باید سطح کاربری خود را با پرداخت مبالغ بالاتر حق عضویت، ارتقا دهید. با این که ساختار هرمی دابل وِی اتریوم مشخص است همچنان عده‌ای فریب کلاهبرداری این طرح را می‌خورند.
ماینینگ (استخراج) ابری
ماینینگ یا استخراج ابری از دیگر روش‌های پانزی رایج در حوزه رمزارزها است. در این روش وب سایت‌های کلود ماینینگ با ادعای استخراج ارز دیجیتال، اقدام به جذب پول از سرمایه‌گذارن می‌کنند. پرداخت سودهای تضمینی و بعضا نجومی، عدم وجود اطلاعات تماس معتبر، نبود شفافیت در شیوه انجام کار از مهم‌ترین نشانه‌های طراح‌های پانزی استخراج ابری است. مستر دیجی کوین یکی از این نمونه‌ها است. این وب سایت ادعا می‌کند به افرادی که با خرید حق اشتراک در حوزه استخراج دوج کوین سرمایه‌گذاری کنند، سود قطعی پرداخت خواهد کرد.
البته فراموش نکنید که تمامی شرکت‌های ماینینگ ابری، پانزی نیستند. تنها وب‌سایت‌هایی مشکوک به استفاده از طرح‌های پانزی هستند که به جای فروش قدرت هش (HashRate)، ادعای پرداخت سود تضمینی منظم و ثابت را دارند.
آیا بیت کوین یک طرح پانزی است؟
بسیاری از افراد بی‌اطلاع یا بی‌اعتماد نسبت به بیت کوین در اظهار نظرهای خود راجبه آن به پانزی بودن بیت کوین اشاره می‌کنند. شما با کمی مطالعه و درک شبکه بلاک چین و تکنولوژی بیت کوین متوجه خواهید شد این سیستم با یک طرح پانزی اساسا در تضاد است.
در واقع برخلاف یک طرح پانزی، شفافیت اطلاعات مهم‌ترین دستاورد فناوری بلاک چین و بیت کوین است. در واقع هیچ نکته پنهانی درباره بیت کوین وجود ندارد. همه افراد آزادانه به شبکه آن دسترسی دارند و می‌توانند تاریخچه مبادلات بین کوین را بررسی کنند؛ بیت کوین یک سیستم مالی آزاد است و همواره از اصولی برخلاف طرح‌های پانزی یا هرمی پیروی می‌کند. برخلاف تمام طرح‌های کلاهبرداری که در این سال‌ها فروپاشیدند، تا زمانی که افراد ارزش بیت کوین را به خوبی درک کرده باشند این شبکه هیچگاه از بین نخواهد رفت.
ارتباط ساتوشی ناکاموتو با Ponzi
همچنین «ساتوشی ناکاموتو» در مقاله خود که در سال ۲۰۰۸ منتشر کرده است به این نکته اشاره می‌کند که تضمینی برای بازگشت سرمایه با خرید بیت کوین وجود ندارد و قیمت آن براساس اصل عرضه و تقاضا مشخص می‌شود؛ به دلیل مشخص بودن جمعیت جهان یک طرح پانزی یا هرمی نمی‌توانند برای همیشه به بقا خود ادامه دهند. در این طرح‌ها همواره سرمایه به سمت نوک هرم حرکت می‌کند و اولین افراد وارد شده به سیستم درآمد و ثروت بیشتری خواهند داشت.
جالب اینجاست که این نکته در مورد بیت کوین صدق نمی‌کند، بسیاری از سرمایه‌گذاران اولیه بیت کوین به دلیل کم‌ارزش بودنش در آن سال‌ها، سرمایه خود را در سایت‌های شرط بندی یا خرید چیزهایی مانند پیتزا یا بازی‌های کامپیوتری خرج کردند یا آن را به دیگر افراد دادند.
بیت کوین یک سیستم مالی آزاد است و همواره از اصولی برخلاف طرح‌های پانزی یا هرمی پیروی می‌کند. برخلاف تمام طرح‌های کلاهبرداری که در این سال‌ها فروپاشیدند، تا زمانی که افراد ارزش بیت کوین را به خوبی درک کرده باشند این شبکه هیچگاه از بین نخواهد رفت.
جمع‌بندی
با پیشرفت تکنولوژی و گسترش بازار ارزهای دیجیتال هرروز باید شاهد طرح‌های پانزی بیشتر و جدید‌تری در این حوزه باشیم. کلاهبردارانی که با استفاده از نا آگاهی افراد در زمینه رمزارزها و دادن وعده سودهای کلان سعی در تشویق افراد به سرمایه‌گذاری دارند.
البته وجود و گسترش این طرح‌ها به معنای ناامن بودن شبکه بلاک چین و یا سرمایه‌گذاری در حوزه ارزهای دیجیتال نیست. حالا که با فعالیت و طرح‌های پانزی آشنایی پیدا کردید، شناسایی آنها کاری سختی نخواهد بود. پس همیشه با بررسی تمام جوانب یک سرمایه‌گذاری تلاش کنید تا در دام سودجویان و کلاهبرداران پانزی نیفتید.
سوالات متداول
طرح پانزی چیست؟
طرح پانزی یک روش کلاهبرداری است که در آن کلاه برداران به افراد ناآگاه وعده می‌دهند که اگر پولشان را در اختیار آن ها قرار دهند، آنها با آن پول کار می‌کنند و در ازای آن، سرمایه گذاران به صورت ماهانه یا سالانه سودهای تضمینی و نجومی دریافت می‌کنند.
طرح پانزی چگونه کار می‌کند؟
این روش از کلاه برداری را در ساده ترین حالت می‌توان به ۴ مرحله تقسیم کرد: تبلیغات وسوسه انگیز، واریز سودهای اولیه، ورود حجم اولیه سرمایه به طرح از طرف سرمایه گذاران ناآگاه و در نهایت؛ فروپاشی طرح.
چگونه از طرح های پانزی در امان باشیم؟
شکاک باشید، تحقیق کنید، روی احساساتتان کنترل داشته باشید و اجازه ندهید پیشنهادات وسوسه انگیز، چشمانتان را ببندد.
